Poznat po svojoj misterioznoj privlačnosti i jezivim legendama, Barsa-Kelmes je svedočanstvo drevnog folklora i modernih teorija zavere koje ga okružuju. Ovo ‘Ostrvo bez povratka’, kako njegovo kazahstansko ime prevodi, dugo je zaokupljalo maštu lokalnog stanovništva, istraživača i tragača za avanturom. Dakle, koja se misterija krije na ostrvu Barsa-Kelmes?
Razotkrivanje misterije: Barsa-Kelmes
Smješten u prostranom Aralskom moru, Barsa-Kelmes je nekada bio najveće ostrvo unutar njegovih granica. Ostrvo, dužine 23 km i širine 7 km, uglavnom je bilo neplodno sa oskudnom vegetacijom. Njegova geografska izolacija i teški uslovi učinili su ga negostoljubivim mjestom za ljude, doprinoseći misteriji i folkloru koji ga okružuju.
Međutim, sudbina ostrva bila je vezana za Aralsko more, koje se tokom godina značajno povuklo. Kako se more smanjivalo, Barsa-Kelmes se širio, pretvarajući se na kraju u poluostrvo, a zatim se integrisao u ogromne stepe Kazahstana. Danas je nekada izolovano ostrvo napušteni deo sušnog regiona Aralskog mora.
Legende i predanje: Sablasne priče
Barsa-Kelmes je oduvijek bio prožet legendama i pričama od kojih se kičma smrzava. Kazahstansko ime ostrva, u prevodu “Ostrvo bez povratka”, vuče korene iz drevnih narodnih priča. Kazahstanci poreklom iz tog područja imaju priče o čitavim porodicama koje su nestale na ostrvu bez traga, i legende (kao što je ‘Koblandy-Batyr i sedam braće’) o ljudima koji su proveli dan na Barsa-Kelmesu samo da bi otkrili da su prošle decenije oni koji su otišli na obale Arala.
Druge priče govore o karavanima i grupama koje misteriozno nestaju nakon što stignu na ostrvo, dodajući njegovu jezivu reputaciju.
Lokalna predaja također govori o bizarnim stvorenjima koja naseljavaju ostrvo. Od ogromnih morskih zmija do monstruoznih stvorenja sa izduženim vratovima, ove priče su dodatno učvrstile Barsa-Kelmesov status mjesta koje treba izbjegavati. Ali najstrašnija od priča vrtila se oko praistorijskog guštera, koji je navodno guštao nesretne duše koje su se našle na Barsa-Kelmesu.
Od kasnih 1950-ih dolazilo je do izvještaja o čudnim događajima koji potvrđuju reputaciju ostrva. Članak objavljen 1959. govori o susretu sa živim pterosaurom. Pismo brodskog mehaničara Timura Džoldasbekova, napisano kasnih 1980-ih, opisuje kako je otkrio „neku vojnu bazu“ tokom svog putovanja na ostrvo; kada se sutradan vratio, nije zatekao nikakve zgrade na istom mestu. 1991. velika naučna ekspedicija je planirala da ode tamo, ali se SSSR raspao, zaustavljajući planove za to.
Bermudski trougao centralne Azije: moderne teorije zavere
Reputacija Barsa-Kelmesa kao žarišta čudnog i neobjašnjivog nije završila sa drevnim legendama. Sablasna istorija ostrva učinila ga je plodnim tlom za moderne teorije zavere, posebno tokom druge polovine 20. veka. Izveštaji o paranormalnim aktivnostima, uključujući misteriozne avionske nesreće i viđenja NLO-a, pretvorili su ostrvo u sopstveni „Bermudski trougao“ u centralnoj Aziji.
Podsticanje ovih teorija zavere bile su publikacije poput sovjetskog časopisa „Tehnika Molodjoži“. Časopis je sadržavao uzbudljive priče o ostrvu, uključujući priče o izobličenjima vremena, neispravnim kompasima i viđenjima NLO-a. Ove izvještaje često su podržavali lokalni ribari, što je dodatno podstaklo opčinjenost javnosti Barsa-Kelmesom.
Sovjetska veza: Tajna vojna baza?
Intrigi Barsa-Kelmesa dodali su izvještaji o skrivenoj sovjetskoj vojnoj bazi na ostrvu. Ove tvrdnje sugerirale su da je Sovjetski Savez vodio strogo povjerljive operacije na Barsa-Kelmesu. Iako ovi izvještaji nikada nisu potvrđeni, oni su dodali još jedan sloj misteriji ostrva.
Međutim, poznato je da su Sovjeti imali tajni objekat za eksperimente biološkog ratovanja u Aralskom moru. Da li se ovaj objekat nalazio na Barsa-Kelmesu ostaje predmet nagađanja. Bez obzira na to, ove teorije su samo ojačale reputaciju ostrva kao mesta intriga i tajnovitosti.
Ekološka katastrofa: Nestanak Aralskog mora
Barsa-Kelmesova transformacija sa ostrva u deo kopna direktan je rezultat jednog od najpogubnijih eksperimenata u oblasti životne sredine na svetu. Aralsko more, nekada četvrto po veličini jezero na svijetu, počelo je nestajati 1960-ih zbog masovnog programa navodnjavanja Sovjetskog Saveza.
Rijeke koje su napajale Aralsko more preusmjerene su na vodu na milionima hektara poljoprivrednog zemljišta. Kao rezultat toga, područje mora se drastično smanjilo, što je dovelo do ekološke katastrofe. Do 2014. godine, južni dio Aralskog mora je potpuno nestao, ostavljajući za sobom neplodnu pustinju prekrivenu slanom korom.
Ekološka tragedija ne samo da je dovela do gubitka vodenog života, već je i transformisala Barsa-Kelmes iz misterioznog ostrva u pust deo kazahstanske stepe.
Zaštićeno stanište usred ekološke katastrofe
Uprkos svojoj jezivoj reputaciji i pustom okruženju, Sovjeti su Barsa-Kelmes proglasili zaštićenim staništem mnogo prije nezavisnosti Kazahstana 1991. Ostrvo je bilo dom raznolikog spektra flore i faune, uključujući i evroazijskog vuka. Više od 200 vrsta ptica ovdje je živjelo ili migriralo godišnje.
Međutim, tačan razlog zbog kojeg je otok zaštićen statusom ostaje misterija, kao i tajnovitost oko njega. Danas je zaštićena zona, koja se desetostruko proširila od 2006. godine, jedino zaštićeno područje u području ekološke katastrofe.
Danas je Barsa-Kelmes senka nekadašnjeg sebe. Ostrvo je zamijenjeno neplodnom pustinjom, naseljenom škorpionima, paucima i zmijama. Najviša tačka ovog područja, koja se nalazi na 108 metara nadmorske visine, služi kao oštar podsjetnik na prošlost ostrva.
Uprkos drastičnom preobražaju, mještani to mjesto i dalje nazivaju ‘ostrvom’. Barsa-Kelmes, iako više ne postoji u svom izvornom obliku, ostaje stalnica u lokalnoj svijesti, perpetuirajući njegovo zagonetno nasljeđe.
Sve je to laž: skeptički pogled na Barsa-Kelmesa
Prema skepticima, samo ostrvo nije veliko i uglavnom je lišeno vegetacije. Sada, zahvaljujući plićenju Arala, on je skoro pretvoren u poluostrvo, ali prije nekoliko stotina godina gotovo jedini način da se dođe do Barsa-Kelmesa (posebno za nomadske stočarske Kazahstance) bio je most od leda preko površine mora.
U nekim godinama zbog jakih oluja taj most nije nastao, što je ljude na ostrvu nasukalo i osudilo na smrt od gladi. Tako skeptici vjeruju da je nastala legenda o „porodici koja nestaje“.
S druge strane, skeptici su zaključili da anomalna viđenja i napadi pterosaura imaju još jednostavnije objašnjenje – riječ je o prevari.
Priča se da su 1988. godine dva obožavatelja naučne fantastike, Sergej Lukianenko i Grigorij Savič, koji su tada živjeli u Alma-Ati, dobili zahtjev od moskovskih obožavatelja naučne fantastike da istraže čudne glasine o Barsa-Kelmesima. Nisu imali sredstava za to; međutim, požurili su da skuvaju dve priče: „drevnu legendu o Koblandi-Batiru i sedmoro braće” i „svedočenje Timura Džodasbekova”. Poslali su svoje ‘nalaze’ nazad u Moskvu.
Nisu očekivali reakciju koja je uslijedila. Njihove priče su bile toliko spektakularne da su bile naširoko objavljivane u štampi (uključujući i vrlo prestižni časopis Tehnika Molodjoži), a ekspedicija je zaista bila planirana, ali su planovi odustali kada je Lukianenko priznao da na ostrvu nema mnogo toga da se nađe.
Što se tiče članka iz 1959. godine, takođe se pokazalo da je to (prilično rizična, s obzirom na vreme objavljivanja) šala novinara G. Novožilova.
Međutim, ova otkrića nisu bila dovoljna da odvrate teoretičare zavjere i NLO entuzijaste širom svijeta.
Završne riječi
Barsa-Kelmes, ‘Ostrvo bez povratka’, služi kao fascinantna studija o tome kako se geografija, folklor i moderne teorije zavere prepliću da bi stvorile mesto obavijeno velom misterije. Bilo da se radi o jezivim pričama iz davnih vremena ili neobjašnjivim fenomenima 20. veka, Barsa-Kelmes nastavlja da pleni maštu onih koji se usude da zarone u njenu zagonetnu prošlost.
Iako ostrvo možda više ne postoji kao nekada, njegovo nasleđe nastavlja da živi, svedočanstvo trajne moći priča i ljudske fascinacije nepoznatim.